Sorular ve Yanıtlarla Dikkat Eksikliği Bozukluğu (DEB)

DEB’in belirtileri nelerdir?
Harf, satır ve hece atlama, eşya kaybetme, görev, ödev ve sorumlulukların unutulması, en fazla birkaç dakika kadar göreve odaklanabilme, akademik zayıflık, dalgınlık, sakarlık ve sık iş veya görev değiştirme en temel belirtileri arasındadır.

DEB tedavi edilmediği takdirde sonuçları ne olur?
Literatür ve klinik çalışmaları DEB’li hastaların tedavi edilmediği takdirde depresyon ve madde bağımlılığına çok daha yatkın olduğunu göstermektedir.

DEB tedavi edilmezse madde bağımlısı olma riski yüzde kaçtır?
Literatür çalışmaları gösteriyor ki DEB’li bireylerin madde bağımlısı olmas riski ortalama yüzde 300 kadardır.

DEB’in nedenleri nelerdir?
Tam olarak bilinmemektedir. Literatürde bazı çalışmalar DEB’li bireylerin kalıtsal olarak bu hastalığa sahip olduklarını gösterse de, bazı bireylerde dopaminal salınıma bağlı veya beyin hacimlerinin farklı olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir ancak bu sonuçlar kesin olmamakla birlikte yalnızca annenin gebelik döneminde sigara kullanımı çocukta DEB’in oluşmasında yüzde 60 daha fazla etkisi olduğu kanıtlanmıştır.

DEB’in görülme sıklığı nedir?
Son çalışmalar gösteriyor ki her 10 kişiden birinde DEB görülme olasılığı çok yüksektir. Bu birçok bilinen yaygın hastalığın ortalamasından çok daha yüksektir. Örnek verecek olursak; 1000 kişilik bir okulda ortalama 100 tane DEB vakası görülebilmektedir.

DEB tanısı nasıl konur?
İlgili uzmanlar tarafından klinik gözlem, hastalık ve aile öyküsü ve WISC-R test bataryası gibi nöropsikolojik değerlendirmeler ile tanı konmaktadır.

DEB kimlerde görülür?
Öncelikle hastalık ve aile öyküsünün alınması gerekmektedir. Ancak en temelde normal ve normal üstü zekâlarda görülmektedir.

DEB’in kaç türü vardır?
DEB, hiperaktivite ile birlikte de seyredebilir. O zaman tanı Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olarak ele alınır. Genelde birlikte görüldüğü için bu tanım daha yaygın görülebilmektedir. En zor ve dirençli türü dikkat eksikliği’nin daha yüksek hiperaktivitenin daha düşük olduğu tiptir.

DEB’in tedavisi nedir?
DEB nöropsikiyatrik bir hastalık olduğundan kapsamlı bir tedavi programı izlenmelidir. En uygun program alan üzerinde tam donanımlı uzmanlar tarafından yönetilen tedavi programlarıdır. Dolayısıyla alan üzerinde uzman psikolog ve çocuk ergen psikiyatristi ile birlikte aile ve okul ekseni esas alınmalıdır. En önemli tedavi yöntemlerinden biri davranışçı ve bilişsel terapi yöntemidir. Gerekli görüldüğü takdirde muhakkak ilaç tedavisi uygulanmalıdır. Ayrıca uzman tarafından aile ve okul öğretmeni konuyla ilgili kapsamlı bilgilendirilmeli ve birlikte hareket edilmelidir. Tek başına asla bu program tam anlamıyla başarılı olamamaktadır.

Yalnızca ilaç kullanımı yeterli midir?
Bu durum bireyin DEB düzeyine bağlı olmakla birlikte genelde tüm tedavi programları birlikte yönetilmektedir. Özellikle klinik çalışmalarım ve literatür çalışmaları gösteriyor ki davranışçı ve bilişsel yaklaşım dikkat eksikliği bozukluğunda çok hızlı ve kalıcı sonuç vermektedir.

Davranışçı ve bilişsel yaklaşım nelerdir?
Bireyin davranış kalıplarını inceleyerek (Örn.; kitap okuma davranışından kaçınma, ödev yapmama vb.) yeniden yapılandırma ve inanç temellerini (Örn.; “Yine başaramayacağım”, “Kitap okumak ve ödev yapmak çok sıkıcı.”, “Bende zaten DEB var bu yüzden yetersizim” vb.) ele alarak duygu ve davranış kontrolünü gerçekleştirmek esas alınmaktadır. Bu iki bilimsel temelli tedavi yöntemleri dünyada Amerikan Psikiyatri Derneği, Avrupa Sağlık Örgütleri ve Dünya Sağlık Örgütü başta olmak üzere birçok otorite tarafından kabul edilmekte ve önerilmektedir.

İlaçların yan etkileri nelerdir?
Birçok ilacın yan etkisi vardır. DEB tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar kırmızı reçetelidir ve uyarıcı etkiye sahiptir. Bu yüzden her hekimin yazma yetkisi yoktur. Uzun süre biliçsizce kullanılması ve istismar edilmesi takdirinde beyin hacminde büyüme ve suni epileptik nöbetleri görülebilir. Burada önemli olan, alanında uzman bir hekim tarafından verilmiş doğru dozajlı, doğru süreçli ve doğru ilaçlar olmasıdır.

DEB ile ilgili ilacı kimler yazar?
Çocuk hastalar için çocuk ve ergen psikiyatristi yetişkin hastalar için ise erişkin psikiyatristi yazmaktadır.

İlaç ne kadar süreyle ve ne kadar sıklıkla kullanılmaktadır?
Genellikle ilaç tedavisi 2 yıl sürer ancak kullanım sıklığı hekimin inisiyatifindedir ve çocuğun yaş ve akademik programına göre verilir. Bunun için muhakkak önce hekimle görüşülmelidir.

DEB veya DEHB ile ilgili yaygın yanlış söylemler nelerdir?
Klinik deneyimlerime göre aileler genelde çocukları için “İstese yapar ama…”, “Kendini tam vermiyor.”, “İnadına yapıyor.”, “Zekâsıyla ilgili bir sorun mu var acaba?, “Büyüdükçe geçer.”, “İlaçlar bağımlılık yapıyor.”, “İlaçların yan etkilerinden ilaç kullanmayı istemiyorum.” gibi daha birçok yanlış inanç ve söylem duyulabilmektedir. Bu yüzden ailenin bir fiil tedaviye katılıp öncelikle onların bakış açılarının değiştirilmesi gerekmektedir.

Son olarak DEB bir yapısal bozukluk olduğundan nasıl ki sağlak birisi sol eliyle yazı yazamaz ise tedavi edilmemiş bir DEB’li birey için de benzer durum oluşmaktadır. Ne yazık ki günümüzde toplumsal meğilimizden de dolayı etiketleme davranışı çok yaygındır. Bu yüzden çocuğunuz sizin DEB’li çocuğunuz değildir, o sizin her zamanki çocuğunuzdur ve sadece biraz yardıma ihtiyacı vardır.